Ego

Het ego, wat is dat eigenlijk precies? In ons dagelijks taalgebruik heeft de term meestal een negatieve lading. Zo spreken we meestal niet heel liefdevol over iemand als we hem of haar een groot ego toedichten. Van iemand die zichzelf heel wat vindt, menen we al snel dat hij of zij een opgeblazen ego heeft. Egoïsme en egocentrisme zijn begrippen die beide duiden op een gebrek aan inleving in (de belangen van) een ander. In tegenstelling tot een egoïst heeft een egocentrisch persoon echter vaak geen weet van de belangen van die ander. In deze blog wil ik het belang van ons ego proberen te verduidelijk. Daarnaast wil ik ook de aandacht vestigen op de beperkingen van ons ego. 

Disclaimer

Een disclaimer is op zijn plaats, want ik ben slechts een ervaringsdeskundige en geen expert op dit gebied.

Ontstaan van het ego

Zoals ik het zie worden we allemaal als een onbeschreven blad geboren. De eerste tijd maken we geen onderscheid tussen onze ik-persoon (ego) en de wereld om ons heen. Met andere woorden, we hebben geen benul dat onze opvattingen, verlangens, ervaringen en emoties kunnen verschillen van een ander. Pas in de peuter-kleutertijd (vanaf 2-3 jaar) leren we geleidelijk aan onze eigen emoties, wensen en gedachten herkennen en ze te benoemen. Vanuit die basis leren we ze ook bij een ander te herkennen. Onze ik-persoon wordt langzaam maar zeker gevormd. Het luidt als het ware het einde in van ons onbezorgde ego-loze bestaan.

Empathie

In het leerproces waarin we langzaam beseffen dat onze ik-persoon andere opvattingen, verlangens, ervaringen en emoties kan hebben, wordt de weg vrijgemaakt voor een deugd waar we in onze maatschappij veel waarde aan toekennen. Die waarde heet empathie. Om empathie te voelen en om vanuit empathie te kunnen handelen hebben we echter eerst moeten leren wat onze eigen emoties, wensen en gedachten zijn. Met andere woorden, we hebben als het ware een scheiding leren aanbrengen tussen onszelf en de wereld om ons heen. Dit suggereert echter dat die scheiding er van nature niet is of niet altijd is geweest. 

Individuele ontwikkeling

Het is op zich niet moeilijk voor te stellen dat het hedendaagse individualisme vroeger veel beperkter was dan nu. Als je in de vroege jager-verzamelaar samenlevingen het individuele belang voor het collectieve belang stelde was je eigenlijk ten dode opgeschreven. Men had elkaar nodig voor voedsel en veiligheid. Een eenling zou onherroepelijk ten prooi vallen aan de elementen of aan wilde dieren. In onze huidige geïndustrialiseerde maatschappij gaat de aandacht voor mijn gevoel vooral uit naar individuele ontwikkeling. Opvoeding en educatie van kinderen is primair gericht om ons te laten opgroeien tot autonome en onafhankelijke individuen. Immers, tegen de tijd dat we volwassen zijn wordt van ons verwacht dat we onze eigen boontjes kunnen doppen. En o wee als je in onze maatschappij achterblijft in die ontwikkeling. 

Mentaal bouwwerk

We hebben vastgesteld dat mijn ego of ik-persoon in feite een samenraapsel is van mijn opvattingen, verlangens, ervaringen en emoties. Het is als het ware de bril die ik opzet als ik naar mezelf kijk in relatie tot de wereld om mij heen. Het bepaalt hoe ik in het leven sta. Hoe ik me tot mezelf en anderen verhoud. Het is echter niets anders dan een mentaal bouwwerk. Een gedachten constructie. In de loop van ons leven kleuren we een plaatje in. Dat plaatje is ons ego of ik-persoon. Is het echt? Zijn wij wie we denken te zijn? Of zijn wij wie we zijn ongeacht wie we denken te zijn?  

Als we het ego voorstellen als een mentaal bouwwerk dat we zelf in elkaar hebben gezet, wat is daar dan de waarde van? Een menselijke eigenschap die volgens mij onlosmakelijk met ons ego is verbonden is ambitie. Ambitie verlangt dat je een beeld hebt van de persoon die je was, bent en in de toekomst wilt zijn. Ambitie bestaat bij de gratie van ons ego. Bedenk je eens hoe de wereld eruit zou zien als we geen ambitie hadden. Kortom, ons ego heeft ontegenzeggelijk een hele belangrijke praktische waarde in onze door geld gedreven maatschappij.

Diepste natuur

Maar van geld worden we volgens mij niet gelukkig. Dat blijkt wel uit het feit dat we in een tijd leven van ontwakend bewustzijn. Maar hoe verhoudt ons ego zich dan ten opzichte van bewustzijn? Om een staat van ‘bewust zijn’ te ervaren moet ons ego, zo wordt althans beweerd, het zwijgen worden opgelegd. Er is geen ruimte voor gedachten (lees: opvattingen, verlangens, ervaringen en emoties). In ‘bewust zijn’ kunnen we onze diepste natuur ervaren. Een natuur die veel verder gaat dan de oppervlakkige identiteit van ons ego.

Het bewust worden van je diepste natuur kun je oefenen door regelmatig denkpauzes in te lassen. Dit doe je bijvoorbeeld door je focus te verplaatsen van je gedachten naar je ademhaling. Als je namelijk heel geconcentreerd bewust in- en uitademt is er niet of nauwelijks ruimte voor gedachten. En als gedachten toch komen probeer je er geen aandacht te besteden. Niet oordelen of veroordelen, dan doven ze vanzelf weer uit. Door het toepassen van deze eenvoudige techniek leer je contact te maken met je diepste natuur.

Oordelen en veroordelen

Vorige week schreef ik een blog over de plannen voor een steengroevemuseum aan de rand van de steengroeve in mijn spreekwoordelijke achtertuin. Met het uitspreken tegen een museumcomplex op die kwetsbare plek oogstte ik als omwonende het ‘niet in mijn achtertuin’-verwijt. Dat zou je kunnen opvatten als een diskwalificatie van mijn bedenkingen. Er werd een oordeel geveld. Een hinderlijk trekje van ons ego dat ons weghoudt bij onze diepste natuur. Is het verwijt terecht? Oordeel zelf maar 😉