Klimaatangst

Onze dochter wordt in september negen en zij vormt de inspiratiebron voor deze blog over klimaatangst. Toen ik haar vanochtend vroeg waar mijn blog over moest gaan zei ze spontaan klimaatverandering. Ze had een bezorgde blik in haar ogen. Precies die blik sneed me door mijn hart. Op mijn vraag waar ze zich dan zorgen over maakt was ze heel duidelijk. Ze is bang dat het klimaat gedurende haar leven zodanig zal veranderen dat het leven een stuk minder fijn wordt. Ik vind het hartverscheurend dat een meisje van bijna negen zich nu al zoveel zorgen maakt over de toekomst. Om haar enigszins gerust te stellen wijs ik erop dat er heel veel mensen keihard hun best doen om de schade te beperken. Maar diep van binnen heerst er enorme twijfel of de transitie die is ingezet wel snel genoeg gaat.

Klimaatangst ofwel angst dat de verandering van het klimaat leidt tot desastreuze gevolgen is een heel onprettig gevoel. Als je deze angst bij jezelf toelaat kan hij je letterlijk naar de keel grijpen. Dat is wat er bij mij gebeurt als ik bedenk hoe het leven hier op aarde over vijftig jaar er mogelijk uitziet. De kans dat ik dat zelf meemaak is niet zo groot. Maar bij leven en welzijn zijn onze kinderen tegen die tijd nog geen zestig. Wie weet hebben ze dan zelf wel kinderen. In wat voor een wereld leven ze dan? Als je het mij vraagt kan het, als je het heel zwart-wit bekijkt, twee kanten op. Een goede en een slechte kant.

Doemscenario

Laat ik bij de slechte kant beginnen. Het is immers die kant die mensen kan vervullen met klimaatangst. Als we de opwarming van de aarde niet binnen afzienbare tijd weten te beteugelen, dan lopen we eerdaags tegen een of meerdere kantelpunten aan. Als we eenmaal zo’n kantelpunt voorbij zijn, dan is er volgens klimaatwetenschappers geen weg meer terug. Sterker nog, er treden dan mechanismen in werking die tot een versnelling van de klimaatverslechtering leiden. Als ons klimaat ten gevolgde van de opwarming van de aarde onherstelbaar beschadigt, dan worden gigantische stukken van onze aarde onbewoonbaar. In bepaalde gebieden zal een alles vernietigende droogte heersen terwijl op andere plekken het water niet weg kan. Er zullen veel meer plekken op aarde komen die gebukt gaan onder orkanen, aardbevingen, bosbranden en tsunami’s.

Kortom, in het slechtste denkbare scenario komen er gigantische migratiestromen op gang. Mensen gaan massaal hun toevlucht zoeken op die stukken aarde die nog leefbaar zijn. Als we denken dat we nu al migratieproblemen hebben dan houdt je hart maar vast. Daarnaast verwachten wetenschappers dat we te maken zullen krijgen met wereldwijde hongersnood. Op dit moment mislukken er al steeds vaker oogsten ten gevolge van klimaatverandering en dan hebben we het ergste nog niet gehad. Dus als je bedenkt hoe het leven zich op aarde kan ontwikkelen als het de verkeerde kant op gaat. Dan is het niet zo vreemd dat onze dochter van negen symptomen van klimaatangst vertoont.

Gunstig scenario

Maar wat nou als we het tij weten te keren. Als we de opwarming van de aarde tot anderhalve graad weten te beperken. Hoe kan de toekomst voor onze kinderen er dan uitzien? Beeld je eens in wat het betekent als we helemaal geen fossiele brandstoffen meer gebruiken. Hoeveel schoner de lucht die we inademen dan is. En wat als over vijftig jaar ons voedingspatroon in vergelijking met nu voor het grootste deel plantaardig is? Bedenk eens wat je allemaal kunt doen met de landbouwgrond waar je geen mais, soja of granen meer hoeft te verbouwen voor onze veestapel. Als we die keuze maken – en ik denk dat we geen andere keuze hebben – dan komt er letterlijk weer meer ruimte voor de natuur. Om over een forse verbetering van dierenwelzijn in brede zin nog maar te zwijgen.

Armoede is onnodig

Ik hoop dat over vijftig jaar het kwartje eindelijk is gevallen dat economische groei niet datgene is wat ons gelukkig maakt. Dat brede welvaart voor iedereen hem veel meer zit in het ervaren van de zin van het leven dan in het onszelf verrijken ten koste van anderen. Rijkdom zit ‘m niet in een kast van een huis, een groot vermogen, een dure auto, de nieuwste kleding en vier keer per jaar op vakantie. Deze zaken wakkeren hooguit negatieve gevoelens als hebzucht en jaloezie aan. Ze maken je niet gelukkig en ze maken al helemaal geen beter mens van je. Het is toch te zot voor woorden dat de rijkste tien procent in Nederland tweederde van het totale vermogen bezit. Dat kan echt wel beter verdeeld worden. Er hoeft niemand, maar dan ook niemand in Nederland in armoede te leven.

Armoede staat volgens mij niet per definitie haaks op een zinvol en gelukkig leven. Je kunt als mens het prima stellen zonder luxegoederen. Maar waar je volgens mij niet zonder kan is perspectief. En veel mensen die in armoede leven zitten in een uitzichtloze situatie. Ze krijgen de kans niet om zich eraan te ontworstelen. Armoede gaat niet alleen om inkomen en vermogen. Armoede heeft ook effecten op je fysieke en mentale gezondheid. En wat te denken over het effect van armoede op je plek in de maatschappij. Hoe geef je je leven zin als je voortdurend de eindjes niet of nauwelijks aan elkaar geknoopt krijgt?

Klimaatongelijkheid

De wereld wordt in mijn ogen verscheurd door ongelijkheid. Van inkomens- en vermogensongelijkheid wisten we dat al heel erg lang. Maar klimaatongelijkheid doet daar nog een flinke schep bij bovenop. Om het mondiale klimaatprobleem aan te pakken zullen we noodgedwongen over onze grenzen heen moeten kijken. Met navelstaren en gepruts op de vierkante centimeter gaan we het probleem dat de hele aarde raakt voor mijn gevoel niet oplossen. Daar zit mijn werkelijke klimaatangst.

We zullen best in staat zijn om op deze postzegel die we Nederland noemen de maatregelen te nemen die nodig zijn. Maar zijn we ook in staat om naar die plekken in de wereld te kijken die het meest te verduren hebben van klimaatverandering. En zijn we samen met andere rijke landen in staat om gezamenlijk die maatregelen te nemen die ook de leefbaarheid in arme landen behouden of vergroten? Ook als dat grote offers in de vorm van welvaartsverlies betekent? Daar zit persoonlijk mijn grootste angst. Ik twijfel niet of we klimaatverandering kunnen aanpakken, maar wel over de prijs die we bereid zijn te betalen.

Positieve boodschap

Angst is, als er geen acuut gevaar dreigt, zoals een leeuw die plots tegenover je staat, meestal een slechte raadgever. Dat geldt ook voor klimaatangst. Klimaatverandering is een ernstig en serieus probleem, maar geen acuut probleem. Die gedachte brengt enigszins rust. Voldoende rust om niet verlamd van angst te raken maar om wakker en alert te blijven. En om datgene te doen wat binnen mijn eigen bereik ligt om een catastrofale klimaatramp af te wenden. Die positieve boodschap probeer ik ook zo goed en zo kwaad als het lukt op mijn dochter van negen en haar broertje over te brengen.