Happy Living (#12) – Fatsoen
Een goede titel verraadt doorgaans het onderwerp van een blog. Nu pretendeer ik niet dat dit een goede titel is, maar het geeft wel in één woord het onderwerp weer waar ik het in deze blog over wil hebben. Best wel een beetje een heikel onderwerp in deze moderne tijd, want voor je het weet word je voor moraalridder uitgemaakt. Nou ja, dat is dan maar zo. Ik vind het een te belangrijk onderwerp om het niet een keer aangestipt te hebben.
Fatsoen lijkt in deze tijd een beetje een luxeartikel te zijn geworden. Althans, dat is mijn opvatting. Maar wellicht ben ik met mijn zesenveertig jaar wel hopeloos ouderwets en een beetje blijven hangen in de fatsoensnormen van weleer.
Maar wat is fatsoen nu eigenlijk. Wikipedia zegt er dit over:
Fatsoen is het voldoen aan de geldende normen en waarden. Fatsoen kan worden gezien als een groot aantal sociale conventies, die worden bijgebracht aan een kind tijdens de opvoeding door de ouders.
Van Dale beschrijft fatsoen als volgt:
Goede manieren in de omgang
Herkennen we fatsoen als we het zien? Vast wel. Een heel oud voorbeeld van fatsoen, maar het komt als eerste bij me op, is het aanbieden van jouw zitplaats in het openbaar vervoer aan iemand waarvan je inschat dat die qua leeftijd of gezondheid de zitplaats harder nodig heeft dan jij. Een andere fatsoensnorm die bij me opkomt is het iemand aankijken terwijl je tegen hem spreekt. En zo kan ik nog wel legio voorbeelden bedenken van wat fatsoen inhoudt, maar ik denk dat het zo wel duidelijk is.
Een van de plaatsen waar fatsoen voor mijn gevoel erg schaars is, is op sociale media. Voor mij persoonlijk een reden om niet meer zo veel op Facebook rond te hangen. Maar als tech-fan bekijk ik wel regelmatig de content van Bright en deze week deelden zij een nieuwsbericht van RTL Nieuws met als kop “Niet terugsturen iMacs naar Mediamarkt is belachelijk en kinderachtig” met de vraag of je het hier mee eens of oneens was. Voor wie het gemist heeft zal ik een korte schets geven van wat er aan de hand was. Door een fout in de webwinkel van de Mediamarkt waren iMacs (computers van Apple die normaalgesproken flink aan de prijs zijn) te koop voor enkele euro’s. Hierop heeft Mediamarkt de klanten die voor de foutieve prijs de iMacs hebben geleverd gekregen gevraagd om ofwel de juiste verkoopprijs te betalen – en dus duizenden euro’s bij te lappen – of de iMacs te retourneren. Er zijn kopers die aan geen van beide opties gehoor hebben gegeven.
Veel mensen reageren dat ze het oneens zijn met de stelling dat het niet terugsturen van de iMacs belachelijk en kinderachtig is. Termen als ‘eigen schuld, dikke bult’, ‘dat kan Mediamarkt wel lijden’ en ‘publiciteitsstunt’ vliegen je om de oren. Anderen mensen zeggen dingen in de trant van ‘als iets te mooi is om waar te zijn, dan is het dat meestal ook’. Maar wat mij werkelijk opviel is dat bijna niemand het in deze discussie heeft over fatsoen. Ik denk namelijk dat fatsoenlijke mensen de betreffende iMac niet hadden aangeschaft, omdat ze donders goed weten dat het een fout is van de Mediamarkt. Echte fatsoensrakkers zouden de Mediamarkt wellicht zelfs gewaarschuwd hebben voor de gemaakte fout. In mijn ogen staat het bij volle bewustzijn profiteren van de fout van een ander gelijk aan stelen. Ik maak me dan ook niet zo druk om de vraag of het niet terugsturen van de imacs belachelijk en kinderachtig is, maar wel om wat er achter steekt. Begrijp me goed, ik heb niks tegen profiteren, maar wel tegen profiteurs.
Dit is wat Van Dale zegt over profiteren:
Voordeel trekken uit
Maakt het feit dat je ergens voordeel uit trekt je dan ook meteen een profiteur. Nee, want een profiteur wordt volgens Van Dale als volgt gedefinieerd:
Iemand die op minder nette manier ergens van profiteert
Van Dale formuleert het mijns inziens nog heel netjes. Op een minder nette manier ergens van profiteren. Met andere woorden, hier komt fatsoen om de hoek kijken. Wanneer profiteer je op een nette manier van iets en wanneer is het niet meer netjes? Waar ligt de scheidslijn? Dat is denk ik iets wat ieder mens voor zichzelf bepaalt. Ik heb echter het gevoel dat er in de afgelopen decennia een verschuiving is ontstaan van ‘dat wat netjes is’ naar ‘dat wat niet strafbaar is’. Wat ik daarmee bedoel te zeggen is dat fatsoen niet meer in eerste instantie de meetlat is waar zaken tegen aangelegd worden, maar veel meer de vraag of je ergens in juridische zin mee weg komt.
Maar wat willen we onze kinderen bijbrengen dan? Willen we ze opvoeden tot profiteurs of tot rechtschapen fatsoenlijke mensen? Als klein kind werd ik in de katholieke geloofstraditie van mijn voorouders opgevoed. Ik leerde al jong over de tien geboden. Niks mis mee. Welke waarden en normen krijgen kinderen in deze seculiere tijd nog mee? Welk voorbeeld geven ouders die voor een paar euro een iMac op de kop denken te kunnen tikken aan hun kinderen? Is het iets om je zorgen over te maken? Wel als ik naar veel van de content op sociale media kijk. Maar geven sociale media nou zo’n betrouwbaar beeld van hoe de wereld in elkaar steekt? Ik denk van niet. Om met Rutger Bregman te spreken denk ik dat de meeste mensen deugen. Ja, uitwassen zijn er altijd. En sociale media bieden een perfect platform voor dergelijke uitwassen. Sociale media zijn bedoeld om boodschappen te communiceren. Ongeacht wat die boodschap is. Gelukkig zijn we echter geen robots en bepalen we zelf wat we bijvoorbeeld op Facebook plaatsen en in hoeverre we bepaalde content voor waar aannemen. Sociale media draaien om ‘aandacht’. Of het nou om aandacht voor een bepaald product gaat of aandacht voor een bepaalde mening, het draait allemaal om aandacht. Het maakt voor mijn gevoel toch wel wat uit of je een mening verkondigt op sociale media of dat je dat op de spreekwoordelijke zeepkist op de markt doet. Zeker als het om fatsoen gaat. Denk je dat mensen in het face-to-face contact met andere mensen ook zo onfatsoenlijk zijn als dat ze ons via sociale media doen geloven? Daar geloof ik geen barst van. Tenzij ze zich voor hun sociale contact alleen op sociale media begeven en in het ‘echte leven’ geen familie, vrienden of buren hebben die ze van tijd tot tijd corrigeren. Fatsoen is voor mij in ieder geval een norm waar de verantwoordelijkheid voor het naleven ervan bij ons allen ligt. Ook op sociale media.
