De maatschappij? Dat ben jij!

De maatschappij? Dat ben jij! Deze blog is een beetje een aanklacht tegen de mensheid. En vooral tegen een bepaald gedeelte van de mensheid. Namelijk, het deel van de mensheid dat comfortabel in zijn eigen bubbel leeft. Wij dus! Gaat er iets mis, dan zijn we supersnel met het aanwijzen wie slachtoffer en wie dader is. Je zou haast gaan denken dat, om tot een oplossing van een probleem te komen, de eerste stap het vaststellen van die twee partijen moet zijn. Wellicht dat het bij de politie zo werkt. In de maatschappij werkt het volgens mij alleen maar polarisatie in de hand. En om vanuit een gepolariseerde maatschappij tot oplossingen te komen lijkt mij oneindig veel moeilijker. 

Neem nou de klimaatcrisis. Als je gaat bepalen wie daar slachtoffers en daders zijn dan kun je maar tot één conclusie komen. We zijn beide. In een democratie als de onze zijn wij de overheid. Maar we zijn ook de markt. Wij zijn werkgevers én werknemers. Maar ook producenten én consumenten. Kortom, we zijn net zoveel dader als dat we slachtoffer zijn. 

Regeren is vooruitzien

De Club van Rome bracht vijftig jaar geleden al haar eerste rapport ‘De grenzen aan de groei’ uit. In dit rapport uitten Europese wetenschappers en ondernemers hun bezorgdheid over de toekomst van de wereld. Vijftig jaar geleden al! Desondanks is er veel te weinig gebeurd om de problemen van klimaatverandering te adresseren. Hoe komt dat? Ik denk omdat we zowel dader als slachtoffer zijn. Als dader is de winst van onze huidige manier van leven echter reusachtig groot. Tegelijkertijd zijn voor ons als slachtoffer de nadelige gevolgen niet merkbaar op korte termijn. Het credo luidt ‘regeren is vooruitzien’, maar de mens neigt voornamelijk naar behoeftebevrediging op de korte termijn. Die eigenschap zien we nadrukkelijk terug in de manier waarop wij ons land regeren. 

Afrekencultuur

Een politiek bestuurlijke periode duurt in Nederland maximaal vier jaar. Dat geldt voor de zittingsduur van de gemeenteraad, de provinciale staten en de kabinetsperiode. In die periode zijn politieke bestuurders voornamelijk bezig met het besturen van ons land op de korte termijn. Immers, na vier jaar zijn er weer verkiezingen en rekenen we af met wat er in die periode is waargemaakt van de verkiezingsbeloften. 

Een bestuurder of politieke partij die zich niet alleen richt op de korte termijn, maar ook op de lange termijn, loopt het risico op een populariteitsprobleem. Want de energie die je in lange-termijn-doelen steekt betaalt zich aan het einde van een politiek bestuurlijke periode van vier jaar meestal niet uit. Kortom, de resultaten van die inspanningen zullen in de ogen van kiezers altijd tegenvallen. Daarmee wordt het wel heel verleidelijk om je energie voornamelijk op de korte termijn te richten. Maar wat nou als de lange termijn net zo belangrijk, zo niet belangrijker is dan de korte termijn. 

“Nooit meer honger”

Toen Sicco Mansholt, grondlegger van het Europese landbouwbeleid, kort na de Tweede Wereldoorlog de uitspraak ‘Nooit meer oorlog. Nooit meer honger’ deed, kon hij onmogelijk bevroeden tot welke desastreuze gevolgen dat op de lange termijn zou leiden. Mansholt werd op zesendertigjarige leeftijd, meteen na de oorlog, minister van Voedselvoorziening. In de oorlog was hij de spil van de Natura-verzetsgroep en regelde vanuit zijn boerderij in de Wieringermeer transporten voor voedselvoorziening aan onderduikers. Later, na het groeien van de boter- en vleesbergen en bij de aanblik van de kaalslag in het landschap en de milieuschade die de grootschalige, monotone, industriële landbouw had aangericht, had hij spijt. Maar als de geest uit de fles is, krijg ‘m er dan maar weer eens in.

Missie geslaagd

Ik vind het zowel beangstigend als hoopvol wat de uitspraak van één persoon allemaal teweeg kan brengen. En het moet gezegd, sinds de Tweede Wereldoorlog kennen we in Nederland hoegenaamd geen honger meer. Missie geslaagd! Dus wat zeur je dan? Op de korte termijn is de missie inderdaad geslaagd. Echter, als we naar de lange termijn kijken dan heeft ons consumptiegedrag in het algemeen en onze voedselvoorziening in het bijzonder zulke nadelige gevolgen, dat daarmee onze voedselvoorziening steeds meer onder druk komt te staan. En niet alleen onze voedselvoorziening. Wat te denken van onze gezondheid en kwaliteit van leven. 

Inferieur industrievoer

Het mag dan zo zijn dat we in Nederland nagenoeg geen honger meer kennen, de prijs die we voor die welvaart betalen is gigantisch. Wist je dat tachtig procent van het aanbod in de supermarkt niet in de ‘schijf van vijf’ past? Het stillen van onze honger gaat gepaard met aanzienlijk gezondheidsverlies. We proppen onszelf massaal vol met inferieur industrievoer. Behoeftebevrediging op de korte termijn domineert hier al decennia en leidt tot gezondheidsproblemen en een afnemende kwaliteit van leven op de lange termijn. 

Vrije keuze is een groot goed. Er zijn notabene complete politieke stromingen op gebaseerd. Maar hoe vrij zijn wij werkelijk in de keuzes die we maken? Hoe vrij ben je als mens werkelijk als je voornamelijk oog hebt voor de gevolgen op korte termijn. Wat is de prijs die we als mensheid willen betalen voor onze decadente manier van leven?

De maatschappij? Dat ben jij!

De maatschappij? Dat ben jij! Dus stop met vingerwijzen naar een ander. Wat kun jij doen om de kwaliteit van leven van jezelf en van je naasten op de lange termijn te waarborgen? Ga je zitten wachten tot de gevolgen van je korte-termijn-keuzes onomkeerbaar worden of kom je nu in actie? Blijf je ‘fast fashion’ kopen met alle gevolgen van dien? Stap je voor de lol in een vliegtuig omdat je vindt dat je dat nou eenmaal hebt verdiend? Blijf je hardnekkig veel te veel vlees eten omdat dat je eigen vrije keuze is? Keuzes gaan niet alleen om de dingen die je doet. Het gaat ook om de dingen die je laat. Als je weet dat jouw keuzes op de lange termijn hoogstwaarschijnlijk desastreuze gevolgen hebben voor onze kwaliteit van leven of zelfs ons voortbestaan op deze planeet, hoe vrij ben je dan nog in die keuzes?

De geschiedenis heeft laten zien dat de uitspraken van één man verstrekkende gevolgen kunnen hebben. Ik vind dat beangstigend en hoopvol tegelijk. Hoopvol, omdat uitspraken die gericht zijn op positieve lange-termijn-gevolgen, ook daadwerkelijk dergelijke gevolgen kunnen verwezenlijken. In dat kader hoop ik dat mijn afsluitende woorden ongekend positieve gevolgen zullen hebben: ‘Nooit meer ikke ikke ikke en de rest kan stikken. Want de maatschappij, dat ben jij!’