Roken

Er zijn volgens mij maar weinig mensen die niet weten hoe schadelijk roken voor je gezondheid is. En toch rookt nog drieëntwintig procent van de volwassen mannen en achttien procent van de volwassen vrouwen in Nederland. Zelf heb ik ook gerookt. Van mijn zestiende tot mijn zesentwintigste. Ik was geen stevige roker. Meer een gelegenheidsroker. Als ik in het weekend uitging dan rookte ik veel meer dan door de week. Mijn eerste sigaret rookte ik toen ik nog een stuk jonger was dan zestien. Het was tijdens een logeerpartijtje bij mijn neefje op de boerderij. Van echt inhaleren was toen echter nog geen sprake.

Tienertoer

Toen ik zestien was ging ik met drie klasgenoten op tienertoer. Een van die klasgenoten stelde voor om een pakje sigaretten te kopen. In die tijd werd er steeds meer bekend over de schadelijke effecten van roken. Sterker nog, mijn opa overleed toen ik een jaar of twaalf was aan de gevolgen van longkanker. Hij was zeventig. Van dichtbij heb ik meegemaakt hoe hij aftakelde. Hij liep op het laatst met een sputumpot. De rochelende hoestbuien, waarvan ik steevast bang was dat hij erin bleef, staan op mijn netvlies gebrand. En toch ging ik roken. Ik was ervan overtuigd dat als ik maar op tijd weer zou stoppen het niet zoveel kwaad kon.

Experiment

Ik vond het in de eerste plaats erg interessant om tijdens tienertoer te roken. Eigenlijk zag ik het vooral als een soort experiment. Een vierdaags experiment dat weer zou stoppen als de tienertoer voorbij was. Maar na vier dagen roken had ik toch wel zoveel nicotine binnengekregen, dat de verslavende werking me in zijn greep kreeg. 

Bovendien onderscheidde ik mezelf door te roken van mijn leeftijdgenoten die niet rookten. Kortom, het roken gaf me zowel lichamelijk als mentaal een goed gevoel. En mijn geweten suste ik met de gedachten dat mijn beide ouders ook gerookt hadden.

Tussen twee huisbezoeken

Na mijn middelbareschooltijd ging ik verpleegkunde studeren in Enschede. Gedurende die jaren groeide het besef hoe slecht roken voor je gezondheid is. Ik kon het desondanks niet laten. Op mijn drieëntwintigste ging ik het huis uit om in Maastricht gezondheidswetenschappen te studeren. Naast mijn studie werkte ik als verpleegkundige in de thuiszorg. Ik scheurde op mijn scooter door heel Maastricht en rookte vaak een sigaret tussen twee huisbezoeken door. Om even stoom af te blazen, want je kwam wat tegen aan ellende bij de mensen thuis.

Studiekennis op mezelf toegepast

Toen ik zo’n beetje op de helft van mijn studie was vond ik het qua roken wel welletjes. Tijdens mijn studie gezondheidsvoorlichting en preventie had ik geleerd hoe je mensen, bijvoorbeeld rokers, kunt helpen om tot een positieve gedragsverandering te komen. Die kennis heb ik op mezelf toegepast. Na een paar keer een korte terugval is het me uiteindelijk gelukt om helemaal te stoppen. Datzelfde trucje heb ik drie jaar geleden nog een keer gedaan met het drinken van alcohol.

Vapen

De tabaksindustrie heeft niet stilgezeten de afgelopen jaren. Roken was in de jaren zeventig van de vorige eeuw nog de normaalste zaak van de wereld. Iedereen kon roken waar die maar wilde. Zelfs in het ziekenhuis of in de wachtkamer bij de huisarts. Roken had in die jaren een positief imago. Sindsdien is het imago van roken echter compleet veranderd. En dus wat doet de tabaksindustrie, ze introduceren een nieuwe vorm van roken met een beter imago: het vapen. Maar als je denkt dat vapen minder schadelijk voor je gezondheid is dan het roken van een sigaret, dan zit je helaas verkeerd. Door het toevoegen van allerlei smaakstoffen schijnt de damp die je met vapen inhaleert nog veel dieper in je longen te komen dan met een gewone sigaret. En het is minimaal zo verslavend, zo niet verslavender.

Opleidingsniveau

Waar roken in de jaren zeventig in alle lagen van de bevolking gemeengoed was beperkt het zich tegenwoordig vooral tot mensen met een lager opleidingsniveau (bron: CBS). Met andere woorden, er zijn veel minder mensen met een hoog opleidingsniveau die roken dan met een laag opleidingsniveau. Hierdoor zou je kunnen denken dat rookgedrag vooral verklaard wordt uit een verschil in kennis. Ik denk dat dat onzin is. Iedereen weet namelijk tegenwoordig hoe schadelijk de gevolgen van roken zijn. 

Voorbeeldgedrag en toekomstperspectief

Maar als een verschil in kennis het rookgedrag niet verklaard, wat dan wel? Wat te denken van voorbeeldgedrag. Als jonge kinderen ouders hebben die roken, dan leren ze dat dat normaal is. Dikke kans dat ze dan later zelf ook gaan roken. Of wat te denken van perspectief. Het toekomstperspectief van een hoogopgeleid persoon vertaalt zich vaak in een stip op de horizon. Met andere woorden, wat wil ik in de toekomst? Bijvoorbeeld het kopen van een (groter) huis, een (tweede of grotere) auto, het sparen voor verre reizen, etcetera. Het perspectief van een laagopgeleid persoon is vaak wat minder op de toekomst gericht. Met een laag opleidingsniveau en een beperkt inkomen moeten de eindjes voortdurend aan elkaar worden geknoopt. Mijmeren over de toekomst heeft geen zin. Het leven is nu en daar wil je zoveel mogelijk van genieten.

Omgevingsfactoren

Het duurder maken van roken levert de schatkist meer op. Ik vrees alleen dat het weinig mensen helpt om te stoppen met roken. Als je als overheid werkelijk in 2040 een rookvrije generatie wilt hebben, dan zijn armoedebestrijding en leefstijlpreventie een stuk effectiever. Rookgedrag is gekoppeld aan tal van omgevingsfactoren. Rookpreventie kan alleen succesvol zijn als die omgevingsfactoren in samenhang worden aangepakt.

Naïef?

Van de week was ik op huisbezoek bij een alleenstaande moeder van twee jongens van vijf en acht. Moeder is verstokt roker en zit financieel in een bijzonder moeilijke situatie. Zij en haar twee jongens slapen bij elkaar op een kamer op matrassen op de grond. Hoe kun je haar van het roken afhelpen en voorkom je dat haar zoontjes er ooit aan beginnen? Ik denk door haar te helpen aan een beter toekomstperspectief voor zichzelf en haar kinderen. Of is dat naïef?