Preventie

‘An apple a day, keeps the doctor away’

Deze blog gaat, zoals de titel al aangeeft, over preventie. Afgelopen week viel bij mij het kwartje. Dat werd ook wel een keertje tijd zeg.  In meerdere blogs heb ik namelijk preventie al ingezet als een duizend-dingen-doekje. Een oplossing voor al uw problemen zeg maar. Vanuit mijn persoon gezien niet zo verwonderlijk aangezien ik in een ietwat grijs verleden gezondheidsvoorlichting en -opvoeding (GVO) heb gestudeerd. Maar deze week overzag ik plotseling het grotere geheel en realiseerde ik me dat preventie werkelijk de sleutel tot succes in zich herbergt. De grote vraag is alleen, als dat zo voor de hand ligt, waarom handelen we daar dan niet naar. In deze blog ga ik een poging doen om dat te verklaren.

Lekker er op los leven

Het is een tamelijke dooddoener, dat voorkomen beter is dan genezen, maar in de dagelijkse praktijk zie je hier vaak maar heel weinig van terecht komen. Onze maatschappij is, sorry dat ik het zo bot zeg, veel meer een maatschappij van lekker er op los leven en problemen oplossen als ze zich aandienen. Vergaande bemoeienis door de overheid, daar zitten we toch niet op te wachten? We willen graag zelf bepalen hoe we leven en welke keuzes we maken. Kijk eens naar onze gezondheidszorg. Een heleboel aandoeningen die tegenwoordig behandeld worden zijn de zogenaamde welvaartsziekten. Concreet betekent dit dat het aandoeningen zijn die in meer of mindere mate voorkomen kunnen worden. Betalen we liever de prijs van lekker er op los leven met gezondheidsproblemen of schuilt hier toch iets anders achter?

Grote problemen die om preventie vragen

Een ander groot actueel probleem is het klimaatprobleem. Een probleem dat grotendeels door menselijk handelen wordt veroorzaakt en dus eveneens in meer of mindere mate voorkomen kan worden. Het verlies aan biodiversiteit. Zelfde verhaal. Armoede. Ook. Kortom, er zijn talloze grotere en kleinere problemen waar preventie een belangrijk rol kan spelen. Maar waarom gebeurt dat dan niet of als al het al gebeurt veel te weinig? Om dat te verklaren denk ik dat we eens even goed in de spiegel moeten kijken. 

Want preventie vraagt om vooruit kijken en dat is wat wij volgens mij veel te weinig doen. De meeste mensen leven bij de waan van de dag. Het kost al genoeg energie om in dit hectische leven het hoofd boven water te houden. Voor veel mensen is het leven van dag tot dag zelfs een ware strijd. Er blijft letterlijk weinig ruimte en energie over om na te denken over hoe je in de toekomst bepaalde problemen kunt voorkomen. Als je keihard moet werken om de eindjes aan elkaar te knopen, dan is dat natuurlijk ook helemaal niet zo verwonderlijk.

Gedragsverandering

Maar preventie vraagt om meer dan alleen vooruitkijken. Het vraagt om het afleren van oude ingesleten gewoonten en het aanleren van nieuwe, gezonde of betere gewoonten. Met andere woorden, het vraagt om gedragsverandering. En laat gedragsverandering nou net datgene zijn waar veel mensen veel moeite mee hebben. Neem nou een gezonde levensstijl. Om een gezonde levensstijl te verwezenlijken moet je op de eerste plaats kennis hebben over wat een gezonde levensstijl inhoudt. Daarnaast moet je de overtuiging en de motivatie hebben om te leven volgens een gezonde levensstijl. En ‘last but nog least’ gewoonten die niet passen binnen die gezonde levensstijl moet je afleren en je moet nieuwe gewoonten gaan aanleren. Klinkt simpel, maar was het dat maar.

Een voorbeeld

Mensen die van het roken af proberen te komen weten hoe moeilijk dat is. En dat is niet omdat men niet weet hoe ongezond roken is. En ook een gebrek aan motivatie speelt doorgaans niet de doorslaggevende rol bij het mislukken van een stop-poging. Het is meestal het uitblijven van een blijvende gedragsverandering die de boosdoener is. Aan veel zo niet alle gewoontegedrag hangt een beloningservaring. Dat geldt zeker ook voor roken. Een roker kan je haarfijn uitleggen welke beloning er gepaard gaat met het opsteken van een sigaret. Een manier om tot een succesvolle gedragsverandering te komen bij roken is om de beloningservaring, bijvoorbeeld een ontspannen gevoel, in stand te houden. Maar wat je wilt veranderen is dat niet de sigaret die ervaring te weeg brengt maar iets anders, iets gezonders. Wat dat is, dat is voor ieder mens anders.

De rol van de overheid

De overheid kan een hele belangrijke rol spelen in preventie en ik verbaas me er eerlijk gezegd over dat de overheid die rol nog steeds niet fatsoenlijk oppakt. Heeft de overheid weinig vertrouwen in preventie? Dat lijkt me sterk. Immers, het rijksvaccinatieprogramma is een van de meest succesvolle preventieve activiteiten van de overheid. Dus gebrek aan succes zal het niet zijn. Wat is het dan? Preventie kan zorgen voor minder ongelijkheid in de samenleving. Immers, in een preventieve samenleving krijgt iedereen veel meer gelijke kansen om bijvoorbeeld gezond oud te worden. Op dit moment is gezond ouder worden echter een luxe-artikel dat voornamelijk is weggelegd voor welgestelden. In een preventieve samenleving is gezondheid iets voor iedereen.

Aanpassingen die om offers vragen

Is het dan alleen maar allemaal hosanna met preventie. Nee, natuurlijk niet. Preventie vereist ook dat burgers bereid zijn om offers te brengen. Immers, het doel van preventie is veelal om toekomstige problemen te voorkomen. Voor veel mensen is de toekomst een ver-van-mijn-bed-show. Wie dan leeft, wie dan zorgt. De opwarming van de aarde kan catastrofale gevolgen hebben. Voor onszelf of voor onze nazaten. Maar wie is er bereid om zijn huidige leventje aan te passen aan iets wat misschien in de (verre) toekomst pas gevolgen heeft? En hoe groot mogen die aanpassingen dan zijn? Zijn we er ook mee oké als die aanpassingen diep ingrijpen op ons huidige comfortabele dagelijks leven? Kunnen we bijvoorbeeld massaal een stap maken naar een meer plantaardig dieet als dat een hele reeks aan uiteenlopende problemen in de toekomst kan voorkomen?

Beprijzing van de meerkosten

Ik denk dat het kan. Maar dan moet de overheid de handschoen wel oppakken. Zo kan de overheid om te beginnen iets gaan doen aan de beprijzing van onze consumptiegoederen. Die prijs moet namelijk niet alleen bepaald worden door wat het kost om het goed te produceren (grondstoffen en loonkosten). In de prijs moeten mijns inziens ook de meerkosten zoals schadelijke effecten voor gezondheid, arbeid en milieu worden meegewogen. Op die manier worden consumptiegoederen die eerlijk, gezond en duurzaam zijn de standaard. Goederen die met vervuilende technieken tot stand komen, waarbij het niet zo nauw komt met de arbeidsomstandigheden of waarvan het gebruik een nadelig gezondheidseffect heeft, moeten extra worden belast. Gezond, eerlijk en duurzaam moet het goedkopere alternatief zijn en niet omgekeerd. Het is toch niet uit te leggen dat biologische producten, fairtrade producten en duurzaam geproduceerde producten duurder zijn dan ongezonde, oneerlijke en vervuilende producten.

Tenslotte

Preventie kent vele verschijningsvormen. Voorlichting is er één van. Daar begint het mee. Maar op vele fronten in de maatschappij zijn we het stadium van voorlichting inmiddels wel voorbij lijkt me. Tijd voor preventieve acties. En geen middel zo sterk als wanneer het mensen in de portemonnee raakt.

Nog niet uitgelezen? Ik heb al eerder over het onderwerp preventie geschreven in één van mijn vroegere blogs, bijvoorbeeld de blog getiteld ‘Gezondheid een luxeproduct’.